مقاله ﻛﻤﻲﺳﺎزى ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﺑﺬرﻫﺎى ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو و ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن
اﻟﻴﺎس ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ١*، اﻓﺸﻴﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ٢، ﺳﺮاﻟﻪ ﮔﺎﻟﺸﻲ٢، ﻓﺮﺷﻴﺪ ﻗﺎدرىﻓﺮ٢، اﺑﺮاﻫﻴﻢ زﻳﻨﻠﻲ٢
١ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم زراﻋﻲ و اﺻﻼح ﻧﺒﺎﺗﺎت، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﭘﺮدﻳﺲ اﺑﻮرﻳﺤﺎن،
٢ ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﺮوه زراﻋﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزى و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺮﮔﺎن،
ﭼﻜﻴﺪه ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ﺑﺮ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﻛﻠـﺰاى ﺧـﻮدرو و ﺧـﺮدل وﺣـﺸﻲ وﻛﻤﻲﺳﺎزى آن ﺑﻮد. ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر، ﺑﺬرﻫﺎى اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ در ١٢ ﻋﻤﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ١، ٢، ٣، ٤، ٥، ٦، ٨، ١٠، ١٢، ١٥، ٢٠ و ٣٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و ﺑﺎ ٤ ﺗﻜﺮار در ﺧﺎک دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت روزاﻧﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﺪ. ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ١ ﺗﺎ ٩/٢ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ، درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﻛﻠﺰا ﺣﺪود ٩٨ درﺻﺪ ﺷﺪ و از آن ﭘﺲ ﺑـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪﻧﻄﺒﻖ ﻣﺪل و ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ٤/٠- درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ و در ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ١٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ رﺳـﻴﺪ.
واﻛﻨﺶ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ. ﻃﺒـﻖ اﻳـﻦ ﻣﺪل درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ از ﺣﺪود ٦٦ درﺻﺪ در ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ١ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ درﺻﺪ در ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ٨ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ. اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟـﺐ ﻛـﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻛﻤﻲﺳﺎزى ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﺬرﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دو ﻋﻠـﻒ ﻫـﺮز ﻛـﻪ در ﻋﻤـﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ١٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮاى ﻛﻠﺰا و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ٨ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮاى ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ دﻓﻦ ﺷـﻮﻧﺪ، ﺑﺎﻧـﻚ ﺑـﺬر ﺧـﺎک را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤﻲﺳﺎزى ﺳﺒﺰ ﺷﺪن اﻳـﻦ دو ﮔﻮﻧـﻪ ﺑـﻪﺧـﻮﺑﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز ﺑﻪﺻﻮرت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻣﺪلﻫﺎى ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺳـﺒﺰ ﺷﺪن ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد.
واژهﻫﺎى ﻛﻠﻴﺪى: ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺬر، ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن، ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ، ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﻛﻠﺰا١ ﻳﻚ ﮔﻴﺎه زراﻋﻲ داﻧﻪ روﻏﻨـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣـﺮوزه ﻛﺸﺖ آن ﺑﻪﺷـﺪت ﮔـﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ. ﻳـﻚ وﻳﮋﮔـﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب در ﻛﻠﺰا ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ارﻗﺎم اﺻﻼحﺷﺪه ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧــﺪه اﺳــﺖ، ﺷــﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻣﻴــﻮه ﭘــﺲ از رﺳــﻴﺪﮔﻲ و ﺧﺸﻚﺷﺪن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ رﻳـﺰش زﻳـﺎدى دارد
(ﮔﺎﻟــﺪن٢ و ﻫﻤﻜــﺎران، ٢٠٠٩؛ ﻻوﺳــﻮن و ﻓــﺮىﺳــﻦ٣،
٢٠٠٦). از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺬرﻫﺎى ﻛﻠﺰا ﻓﺎﻗﺪ رﻛﻮد اوﻟﻴـﻪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ، وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وارد ﺧﺎک ﺷﻮﻧﺪ دﭼﺎر رﻛﻮد ﺛﺎﻧﻮﻳـﻪ (ﺧـﻮاب اﻟﻘﺎﻳﻲ) ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ (ﮔﺮﺑﺮ٤ و ﻫﻤﻜﺎران، ٢٠١٠). در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻓﺼﻞ زراﻋﻲ ﺑﻌﺪى ﻣـﺸﻜﻞﺳـﺎز ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد. در اﺳـﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺸﺖ ﮔﺴﺘﺮده اﻳﻦ ﮔﻴﺎه زراﻋﻲ ﺑﻪ ﻣـﺮور زﻣﺎن ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺬر وﺳﻴﻌﻲ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻳﺠﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛﻪ ﺑـﺬرﻫﺎى آن در ﻣـﺰارع ﮔﻨـﺪم و ﻳـﺎ ﺣﺘـﻲ ﻛﻠـﺰا ﺳـﺒﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد.
ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ٥ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚﺳـﺎﻟﻪ و ﺳـﺮﻣﺎ دوﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺳﺎﻗﻪﻫﺎى اﻓﺮاﺷﺘﻪ و ﻣﻨﺸﻌﺐ از ﺗﻴﺮه ﺷﺐﺑﻮ٦ اﺳﺖ (زﻳﻨﻠﻲ و اﺣﺘــﺸﺎﻣﻲ، ١٣٨٢). اﻳــﻦ ﮔﻮﻧــﻪ ﻳﻜــﻲ از ﻣﻬﻤﺘــﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﺮز ﻣﺰارع زﻳـﺮ ﻛـﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﺳـﺮﻣﺎ دوﺳﺖ اﺳﺖ (زﻳﻨﻠﻲ و اﺣﺘـﺸﺎﻣﻲ، ١٣٨٢). ﺗـﺮاﻛﻢ ٢٠ ﺗـﺎ ٨٠ ﺑﻮﺗﻪ در ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ اﻳﻦ ﻋﻠﻒﻫﺮز، ﻋﻤﻠﻜـﺮد داﻧـﻪ ﻛﻠـﺰا را ١٩ ﺗــﺎ ٧٧ درﺻــﺪ ﻛــﺎﻫﺶ داد (واروﻳــﻚ١ و ﻫﻤﻜــﺎران،٢٠٠٠). ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﮔـﺰارشﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺧـﺮدل وﺣﺸﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد دﻳﮕﺮ ﻣﺤـﺼﻮﻻت ﻧﻈﻴـﺮ ﻛﺘـﺎن، ﺳﻮﻳﺎ، ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ، ذرت و ﻛﻠﻢ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ (زﻳﻨﻠﻲاﺣﺘﺸﺎﻣﻲ، ١٣٨٢). ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻞ ﻣﺸﻜﻞﺳﺎز ﺑﻮدن اﻳـﻦ ﻋﻠﻒﻫﺮز، ﭘﺎﻳﺪارى ﺷﺪﻳﺪ در ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺬر، ﻋﺎدت رﺷﺪ رﻗﺎﺑﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﻳﺎد ﺑﺬر ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ (واروﻳـﻚ و ﻫﻤﻜـﺎران،
٢٠٠٠).آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎ ﺑﺮاى ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺛﺮ ﻋﻤـﻖ دﻓـﻦ ﺷـﺪﻧﺒﺮ ﺳـﺒﺰ ﺷﺪن ﺑﺬرﻫﺎى ﻋﻠﻒﻫـﺎى ﻫـﺮز از ﺳـﺎل ١٩٨٩ آﻏـﺎز ﺷـﺪ
(ﮔﺮﻧـــﺪى٢ و ﻫﻤﻜـــﺎران، ١٩٩٦). در ﭘﺮوﻓﻴـــﻞ ﺧـــﺎک اﺧﺘﻼﻓــﺎﺗﻲ در ﻣﺤﺘــﻮاى رﻃﻮﺑــﺖ ﺧــﺎک، ﺗﻬﻮﻳــﻪ ﻫــﻮا، دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧـﻮر و دﻣـﺎ وﺟـﻮد دارد (اﺳـﺘﻮﻟﺮ و واﻛـﺲ٣، ١٩٧٣). ﺑــﺮاى ﻣﺜــﺎل Matricaria reculito ﺑــﺮاى ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﻮرى دارد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﻮاﻧﻪزﻧـﻲ آن در ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺒﻴﺶ از ١ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﮔﻮﻧﻪاى ﻧﻈﻴـﺮ Veronica hederifolia ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﺧﺎک ﺷﻨﻲ ﺳﺒﻚ در ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ١٣ ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ ﻫـﻢ ﺳــﺒﺰ ﺷــﻮد (ﮔﺮﻧــﺪى و ﻫﻤﻜــﺎران، ١٩٩٦). ﺳــﺒﺰ ﺷــﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽـﻪ دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ دارد: اوﻟـﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ آن ﺟﻮاﻧـﻪزﻧـﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺧﺮوج ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ از ﺧﺎک اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻴــﺎز ﺑــﻪ ذﺧــﺎﻳﺮ ﻏــﺬاﻳﻲ ﻛــﺎﻓﻲ در ﺑــﺬر دارد (ﮔﺮﻧــﺪى و ﻫﻤﻜﺎران، ١٩٩٦). ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﻣﺤﻞ ﺑـﺬور ﻋﻠﻒﻫﺮز در ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺧﺎک و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن از ﻳـﻚ ﻋﻤﻖ ﻣﻌﻴﻦ در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺬرﻫﺎ اﻫﻤﻴﺖ دارد.
ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻴـﺴﺘﻢﻫـﺎى زراﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﻨﺘﺮل آنﻫﺎ ﺑﺮاى دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﺘﺎﻧـﺴﻴﻞ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺿﺮورى اﺳﺖ (واﺳﻴﻠﻲاﻳﺪز٤ و ﻫﻤﻜﺎران، ٢٠٠٧).در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺎﻫـﺎن زراﻋـﻲ، ﺑﺎﻧـﻚ ﺑـﺬر ﺧـﺎک ﻣﻨﺒـﻊ اوﻟﻴـﻪ ﻫﺠـﻮم ﻋﻠـﻒﻫـﺎى ﻫـﺮز ﻳـﻚﺳـﺎﻟﻪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ (واﺳﻴﻠﻲاﻳﺰ و ﻫﻤﻜـﺎران، ٢٠٠٧). آﻧـﺎﻟﻴﺰ اﻧـﺪازه و ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺑﺎﻧﻚ ﺑﺬر ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز در ﺧـﺎک ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز در اﺧﺘﻴﺎر ﮔـﺬارد و اﺛﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫـﺎى ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛـﺸﺎورزى را آﺷـﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﻣﺸﻜﻼت آﺗﻲ ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ (وﻳﻠﺴﻮن٥ و ﻫﻤﻜﺎران، ١٩٨٥).ﺧــﺮدل وﺣــﺸﻲ (Sinapis arvensis) ﻳﻜــﻲ از ﻋﻠﻒﻫﺎى ﻫﺮز ﺳﻤﺞ و راﻳﺞ در ﻣﺰارع ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻠﺰا در اﺳﺘﺎن ﮔﻠــﺴﺘﺎن اﺳــﺖ و ﻫــﻴﭻ روش ﻣــﺆﺛﺮى ﺗــﻮأم ﺑــﺎ ﺗﻮﺟﻴــﻪ اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺮاى ﻛﻨﺘﺮل آن در ﻣﺰارع ﻳﺎدﺷﺪه وﺟﻮد ﻧـﺪارد.
ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻠـﻒﻫـﺮز ﻣﻬﻤـﻲ در ﻣـﺰارع ﮔﻨﺪم و ﺳﻮﻳﺎ در ﮔﺮﮔﺎن ﻣﻄﺮح ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ. اﺟـﺮاى ﻣﻮﻓـﻖ روشﻫــﺎى ﺗﻠﻔﻴﻘـﻲ ﻣــﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻠـﻒﻫــﺎى ﻫــﺮز ﻣــﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻛﻮﻟﻮژى ﺑﺎﻧﻚ ﺑـﺬر اﻳـﻦ ﻋﻠـﻒﻫـﺎى ﻫـﺮز اﺳـﺖ.
اﻃﻼﻋﺎت در زﻣﻴﻨﻪ اﺛﺮ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن در ﺧﺎک ﺑـﺮ ﺳـﺒﺰ ﺷﺪن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﺟﺮاى روشﻫـﺎى ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻠـﻒﻫـﺎى ﻫﺮز ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى اﺻﻮل اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻛﻤﻚ زﻳﺎدى ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻘـﺎن و ﻛﺸﺎورزان ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اﺛﺮ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺒﺮ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ اﻳـﻦ دو ﮔﻮﻧـﻪ و ﻛﻤﻲﺳﺎزى راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﻣﺪلﻫﺎى رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ ﺑﻮد.
ﻣﻮاد و روشﻫﺎ
ﺑﺬرﻫﺎى ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو و ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ در اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣــﺎه ١٣٨٨ از ﺣــﺪود ١٧ ﻣﺰرﻋــﻪ در اﻃــﺮف ﮔﺮﮔــﺎن ﺟﻤﻊآورى ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪﻧﺪ. ﺗﻌﺪاد ١٥ ﺑﺬر ﻛﻠﺰا و ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ (ﭘـﺲ از ﺗﻴﻤـﺎر ﺑـﺎ ﻣﺤﻠـﻮل ٢٠٠٠ ﻗـــﺴﻤﺖ در ﻣﻴﻠﻴـــﻮن اﺳـــﻴﺪ ﺟﻴﺒﺮﻟﻴـــﻚ) در ﮔﻠﺪانﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻗﻄـﺮ دﻫﺎﻧـﻪ ١٥ ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ و ارﺗﻔـﺎع ٤٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ در ١٢ ﻋﻤﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ١، ٢، ٣، ٤، ٥، ٦، ٨، ١٠، ١٢، ١٥، ٢٠، ٣٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و ﺑﺎ ٤ ﺗﻜﺮار در ﺧـﺎک دﻓـﻦ ﺷﺪﻧﺪ. ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﺧـﻮاب اوﻟﻴـﻪ در ﺑـﺬرﻫﺎى ﺧـﺮدل وﺣﺸﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد ﺧﻮاب ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ در ﺑـﺬرﻫﺎى ﻛﻠﺰا ﭘﻴﺶﺗﻴﻤﺎر رﻓﻊ ﺧﻮاب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻴﺒﺮﻟﻴﻚ اﺳـﻴﺪ داده ﺷﺪ (ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ٦ و ﻫﻤﻜﺎران، ٢٠١١).
آزﻣﺎﻳﺶ در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﭘﺮدﻳﺲ ﺟﺪﻳﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺸﺎورزى داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزى و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺮﮔﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪ.
ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮوع آزﻣﺎﻳﺶ ١٥ دىﻣﺎه ١٣٨٨ ﺑﻮد و ﺷﻤﺎرش ﺗـﺎ زﻣﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪن درﺻﺪ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن اداﻣـﻪ ﻳﺎﻓـﺖ. ﻃـﺮح آﻣﺎرى ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻴﺰ ﻃﺮح ﺎﻣﻼًﻛ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑـﻮد و ﺑـﺮاى
ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ.
ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎى ﻫﻮا ﻃﻲ دوره آزﻣـﺎﻳﺶ ﺣـﺪود ١٠ درﺟـﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﺑﻮد. ﺧﺎک ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاى اﺟـﺮاى آزﻣـﺎﻳﺶ از ﻣﺰرﻋﻪ داﻧـﺸﻜﺪه ﻛـﺸﺎورزى داﻧـﺸﮕﺎه ﻋﻠـﻮم ﻛـﺸﺎورزى و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺮﮔﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ. ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺣـﻀﻮر ﺑﺬرﻫﺎى ﻛﻠﺰا و ﺧﺮدل وﺣـﺸﻲ در ﺧـﺎک ﻣـﻮرد آزﻣـﺎﻳﺶ، ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺎک از ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ٥٠ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮى ﺗﻬﻴﻪ ﺷـﺪ.
اﻳﻦ ﺧﺎک داراى ٢٨ درﺻﺪ رس، ٦٢ درﺻﺪ ﺳـﻴﻠﺖ و ١٠درﺻﺪ ﺷﻦ، ﺑﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ اﺷﺒﺎع ﺧﺎک (٤٩درﺻﺪ)، ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ (٨/٠ دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑـﺮ ﻣﺘـﺮ) ووزن ﻣﺨﺼﻮص ﻇﺎﻫﺮى (٧/١ ﮔﺮم در ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ ﻣﻜﻌـﺐ)ﺧﺎک ﺗﻮﺳﻂ آزﻣﻮن ﺧﺎک ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪﻧﺪ.
ﺑﺎزدﻳــﺪ از ﮔﻠــﺪانﻫــﺎ ﻫــﺮ روز اﻧﺠــﺎم ﺷــﺪ و ﺗﻌــﺪاد ﮔﻴﺎﻫﭽﻪﻫﺎى ﺳﺒﺰ ﺷﺪه (ﺧﺮوج ﺑﺮﮔﻬﺎى اوﻟﻴـﻪ) ﻳﺎدداﺷـﺖ ﮔﺮدﻳﺪ. ﺑﺮاى ﺗﻌﻴﻴﻦ درﺻﺪ و ﺳـﺮﻋﺖ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن در ﻫـﺮ ﺗﻴﻤـﺎر ﺑـﺬرى در ﻫـﺮ ﻋﻤـﻖ ﻛﺎﺷـﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ Germin(ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ و ﻣﺪاح، ١٣٨٩) اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ١٠D (ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﺑﻪ ١٠ درﺻﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧـﻮد ﺑﺮﺳـﺪ)، ٥٠D (ﻳﻌﻨـﻲ ﻣـﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛـﺸﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن ﺑـﻪ ٥٠ درﺻـﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧـﻮد ﺑﺮﺳـﺪ) و ٩٠D (ﻣـﺪت زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻃـﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﺑﻪ ٩٠ درﺻﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧـﻮد ﺑﺮﺳـﺪ)را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ را ﺑـﺮاى ﻫـﺮ ﺗﻜﺮار و ﻫﺮ ﺗﻴﻤـﺎر ﺑـﺬرى از ﻃﺮﻳـﻖ درون ﻳـﺎﺑﻲ١ ﻣﻨﺤﻨـﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ زﻣـﺎن ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ.
ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن (در روز) از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ (١) ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷﺪ (ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻜﺎران، ٢٠٠١، ٢٠٠٢).
(١) ٥٠/D١ = ٥٠R
ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ٥٠R ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن (ﺑـﺮ روز)اﺳﺖ.
ﺗﺠﺰﻳﻪ دادهﻫﺎ
ﺑﺮاى ﻛﻤﻲﺳﺎزى واﻛﻨﺶ درﺻـﺪ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن ﻛﻠـﺰاى ﺧـﻮدرو در واﻛـﻨﺶ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻖ دﻓـﻦ ﺷـﺪن از ﻳـﻚ ﺗـﺎﺑﻊ دوﺗﻜﻪاى اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ (ﻣﻌﺎدﻟﻪ ٢):
در اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ y درﺻـﺪ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن، ymax ﻣﻌـﺎدل ﺣﺪاﻛﺜﺮ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن، x ﻋﻤﻖ دﻓـﻦﺷـﺪن، b ﺷـﻴﺐ ﺧﻂ و ٠x ﻧﻘﻄﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
واﻛﻨﺶ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪن ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ
(ﻣﻌﺎدﻟﻪ ٣):
y = a(exp(-bx)
در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ a ﻣﻘـﺪار اوﻟﻴـﻪ درﺻـﺪ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن، b
ﺷﻴﺐ ﻛﺎﻫﺶ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن (y) ﺑﻪازاى اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤـﻖ ﻛﺎﺷﺖ (x) ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﻋﻤـﻖ دﻓـﻦ ﺷﺪﻧﺘﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ﺳـﻪ ﺟﻤﻠـﻪاى و واﻛـﻨﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن ﺧـﺮدل وﺣـﺸﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ دوﺟﻤﻠﻪاى ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ.
ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار SAS اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ. ﺑــﺮاى ﺑــﺮازش ﻣــﺪلﻫــﺎ از روﻳـﻪ NLIN، ﺑــﺮاى ﺗﺠﺰﻳــﻪ وارﻳﺎﻧﺲ از روﻳﻪ GLM و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ LSD
ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. ﺷﻜﻞﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ در ﻧـﺮماﻓـﺰار EXCEL رﺳﻢ ﺷﺪﻧﺪ.
ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺤﺚ
اﺛﺮ ﻋﻤﻖ دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺒﺮ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن
ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﺎﻳﺶ ﮔﻠﺪاﻧﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛـﻪ اﺛـﺮ ﻋﻤـﻖ دﻓـﻦ ﺷﺪن ﺑﺮ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن، ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن، زﻣـﺎن ﺗـﺎ
١٠ درﺻـﺪ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن و زﻣـﺎن ﺗـﺎ ٩٠ درﺻـﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن در ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻒﻫﺮز ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو و ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد (ﺟﺪول ١). ﺷـﻜﻞ ١ روﻧـﺪ ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن ﻛﻠـﺰاى ﺧـﻮدرو و ﺧـﺮدل وﺣـﺸﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد، ﺑـﺬورى ﻛﻪ در ﻋﻤﻖﻫـﺎى ﻛﻤﺘـﺮ دﻓـﻦ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺳـﺒﺰ ﺷـﺪن ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ آنﻫﺎ زودﺗﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و زودﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﺧﻮد رﺳﻴﺪﻧﺪ.
ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ درﺻﺪ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﻛﻠﺰاى ﺧﻮدرو در ﻋﻤﻖ ١ ﺗﺎ ٣ ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ رخ
